Definicija i poreklo pojma reinkarnacija
Prema etimološkoj definiciji reč reinkarnacija je svojim originalnim poreklom od latinske reči tj složenice re-incarnatio u prevodu ponovno otelotvorenje; preporod; oživljavanje, te se i u svome osnovnom značenju pojma nalaze upravo navedeni prevodi, i reinkarnacija označava u najširem smislu reči neku vrstu „ponovnog rađanja; preporoda u svakom smislu; novog početka“.
U religijskom smislu, gde se ovaj pojam i najčešće upotrebljava, reinkarnacija jeste „ponovno vraćanje duše u telo“, odnosno u neku ruku je sinonim sa vaskrsnućem ili oživljavanjem, pa se prevodi i kao „u-telo-tvorenje“, od latinskog re-in-caro, re-in-care, sa značenjem ponovo u telo ili ponovno otelotvorenje duha u fizičko.
Mnogo pogodniji pojmovi koji bi se mogli smatrati boljim sinonimima za reinkarnaciju su ipak paligineza ili transmigracija, te je u verskim učenjima reinkarnacija neprestano vraćanje duše u telo, i označava da se nakon smrti duša odvaja od tela, ali onda započinje svoj „novi zemaljski“ život, što je poznato i u brojnim učenjima, koja su zagovornici teorije o „više života“, te kada se neko pita i pokušava da otkrije „ko je ili šta je bio u prošlom životu, te da predvidi šta će biti u narednom životu nakon svoje fizičke smrti“.
Da li je reinkarnacija mit ili stvarnost?
Postoje brojna verovanja da razlozi za reinkarnaciju mogu biti dobri ili loši, ali se većina pak teorija zasniva na tome da duše ne mogu da se „smire“ i da se zbog nekih nedela onoga ko je živeo i umro grešan, one kao rezultat loše „karme“, stalno vraćaju u novom obliku kako bi i „izravnale račune iz prošlosti“.
Pre svega u istočnjačkoj kulturi i religiji je poznat pojam „karma“, koji bi se u zapadnom svetu mogao poistovetiti sa sudbinom, ili pak srećom/nesrećom, a prema istočnjačkim religijama pored reinkarnacije (kada se duša vraća u neko ljudsko telo), postoji i pojam metempsihoza, što je ipak stanje kada se ljudska duša ili duh, „nastani“ u nekoj biljci ili životinji.
U hinduizmu je poznato da se duša stalno vraća „unazad“ zbog lošeg dela onoga ko je živeo, te se na taj način čak objašnjava i mitsko nestajanje i stvaranje takozvanih „periodskih svetova“, a koje su u svojim pisanim delima i reči pak osmislili drevni mudraci u Indiji koji se zovu Upanišada, te po njima duše imaju tendenciju da se zbog karme stalno sele i vraćaju u krug, te da se on može i prekinuti ako osoba koja „nosi dušu koja je grešna“, čini dobro, veruje i puna je ljubavi i vrline ili milosrđa.
Poznato je da se u budističkoj religiji (u kojoj je pojam reinkarnacije i najviše zastupljen pored hinduizma), smatra da se prekid „začaranog kruga“, koji se postiže ljubavlju i dobrotom, može da odvede osobu u stanje nirvane, što je najviši stepen jednog duhovnog pročišćenja i smirivanja pak duhova u njihovom stalnom lutanju.
Reinkarnacija kao jedno od najvažnijih verovanja u budizmu i hinduizmu
Kako je napred i navedeno, reinkarnacija označava stalno vraćanje duše u telo, te neprekidni život koji se poavlja iz nova i iz nova, te osoba koja je „ispustila dušu“, ima svakom svojom smrću, novo telo koje naseljava i novu ulogu koju dobija u nekom od „narednih života“, a isto je imala i „prethodni ili prošli život“ iz koga je njena duša „došla“.
Suština ovakvih teorija jeste u „besmrtnosti duše“, odnosno o činjenici da je život kontinuiran, ali da duša ipak nakon telesne smrti, mora izvesno vreme da „provede na nebeskom svetu“, pre nego se vrati na Zemlju i „zaposedne telo“ odnosno sjedini se sa nekim novim bićem koje je fizičko.
Odakle je poteklo pomenuto verovanje nije dovoljno poznato, ali je pretpostavka da je u vreme i kada smrt kao pojava nije bila jasna ili kada je neko umirao mlad, te kada je neko iznenada gubio život, jedan od načina da se ljudi pomire sa gubitkom, a u nedostatku naučnih objašnjenja za smrt kao takvu, jeste verovanje u besmrtnost, „drugi život“, Raj, Pakao, Čistilište, vaskrsnuće ili večni život duše i reinkarnaciju kao takvu.
U brojnim religijama, a najviše u budizmu i u hinduizmu, verovalo se u „ciklus rađanja i smrti“, ali i u takozvanu cikličnost življenja, te i sledbeni prolazak jedne duše kroz veliki broj raznih tela u sledećim životima, sa time da je kako je i navedeno postojala mogućnost da duša naseli telo ili životinje ili da „uđe“ u neku biljku, odnosno kada naseli neko drugo živo biće, tada se pojam ne zove reinkarnacija već metempsihoza.
Zanimljiva je činjenica da su i razni „učeni ljudi“, verovali u reinkarnaciju, pa su među njima bili i Pitagora; Platon; Empedokle i mnogi drugi, koji su bili impresionirani nekim vrlo „izvanrednim pojavama“ koje su se pripisivale osobinama „prošlog života“, koje je duša prenela sa sobom u „novog domaćina“, i koje su mitske i neobjašnjive kao sama smrt i rođenje tela i duha kao jedne i jedinstvene celine.
Kada je u pitanju hinduistička religija, u njoj se prvi put i pominje pojam „karma“, kao nešto dobro ili loše što je osoba radila dok je živela, te da joj se posle smrti „vraća onako kako je i zaslužila“ i da joj duša ili luta po kazni, ili se vraća u nekog zlog čoveka, te ako je osoba živela pošteno i dobro, onda kao nagradu dobija lep ponovni životni ciklus ili zapada u stanje nirvane.
Dakle, karma je posledica onoga što je neko radio u životu, te ona uvek „vraća milo za drago“, i koncept „karme“ povezan sa reinkarnacijom je u Indiji nastao još 800-te godine pre nove ere.
Sa druge strane, budistička religija je preuzela neke postulate hinduizma, kada je u pitanju ciklični život i utelotvorenje duše, ali je problem u Budinom učenju nastao kada se nisu mogle uklopiti verovanje u preporod duše sa takozvanom doktrinom „anatte“ što je u prevedenom pak smislu nepostojanje sopstvenog, bezsvojstvo, nepostojanje suštine, i predstavlja jedno od najviše radikalnih budističkih učenja, te praktično i jeste osnovna filozofija budizma kaoi religije.
Upravo iz naveednih razloga u budizmu ne može da se prihvati pomenuto „preseljenje duša iz tela u telo nakon svake smrti“, odnosno postojanje „prošlih i narednih života“, te se smatra da je telo osnova ljudske psihe i kako se sa smrću raspada telo, tako se trajno raspada i psiha ili duša.
Dakle, suština budizma jeste da duše zapravo nema, ali da postoji pomenuta karma, kao ono što iza nekoga trajno ostaje u vidu jedne vrste energije, koja je dobra ili loša, te iako se po Budi život definitivno i završava kada nastupi smrt, ipak ona dela koja iza čoveka ostaju ako su dobra mogu da mu obezbede preporod ili reinkarnaciju.
Suština budizma se na dalje vekovima prenosila u Aziji, te je u Japanu i Kini pak dovedeno do toga da se smatra da ako se nekome ko ima „lošu karmu“ duša ne može da smiri, njemu se na dalje nekako može i mora pomoći da potraži mir i da se pokaje za sve loše iz telesnog života, te da se na neki način „nesrećne duše“ preporode i da pronađu svoju svrhu i takozvana „bolja ili pak viša ishodišta sa onih niskih na kojima se nalaze kao posrnule“.
Princip reinkarnacije koji je u bliskoj vezi sa postojanjem karme, suštinski se zasniva na ubeđenju da sve dok se duša „ponovo rađa“ sa manama kakve su pohlepa, mržnja, zavist, zloba, bes, kao i neznanje i neprihvatanje sebe kao grešnog, mora da se rađa iznova i iznova dok se ne promeni i postane bolja kada se može čak smatrati čistom ili božanskom.
Tako u budizmu nakon brojnih promena u učenjima, te modifikacija filozofije ove veoma važne i široko zastupljene religije, nastaje „samsara“ ili takozvani točak preporoda, koji ima svoje nivoe a to su pak šest osnovnih „oblika postojanja“ – bogovi; polubogovi odnosno asure; ljudska bića; životinje; „gladni duhovi“ i demoni (zlodusi ili bijesovi).
Dakle, po ovom postulatu se duše onih ljudi koji su živeli pošteno i bili dobri, plemeniti i vrline su im bile osnovni postulat življenja, rađaju se ponovo kao bogovi, te duše onih koji su živeli na zemlji kao srednje dobri, ali bez prevelikih grehova se rađaju kao muškarci ili kao žene, i na kraju točka (ili kruga koji se smatra „začaranim krugom“ u hinduizmu), jesu duše onih koji su živeli sa svim raznim manjim ili većim gresima, te i koje se rađaju kao životinje, gladni dusi ili demoni iz samoga Pakla.
Na samsari ili točku preporoda duša, nalaze se „zakovana“ sva ljudska osećanja, te vrline i mane i oni se mogu osloboditi tek onda kada se oslobode karme koja ih prati i za koju su nužno vezani, a takvo stanje se postiže ulaženjem u nirvanu, koja je forma blaženstva ili jednog uzvišenog stanja u kome nema bola, patnji, zemaljskih grehova i pobuda, te i suštinski nirvana (ili zvana i nibana), i predstavlja oslobađanje same duše od točka preporađanja, odnosno izlazak iz kruga i nalaženje mira kome se teži.
Kako je ranije navedeno i u grčkoj filozofiji je postojalo uverenje i teorija o „seobi duša“, u koju su verovali Pitagora; Platon; Sofokle; Empedokle; Pindar i Eshil, te su oni smatrali da je moguće da se među dušama koje su se vratile na Zemlju nalaze i duhovi božanstava koji su zbog greha ili propali i postali smrtni, te da su na taj način njihove duše osuđene da pate tako što se stalno opet i iznova preseljavaju i ne uspevaju da se skrase.
Međutim, već za velikog Aristotela je pojam o reinkarnaciji bio sasvim nepodoban i nije verovao u pomenuto preseljenje duša, te je zastupao stav da svaka osoba ima formu (odnosno telo) i psihu (odnosno dušu), koje su celina i koje kada dođe vreme nestaju zajedno, kao jedno.
