Definicija i poreklo pojmova humanizam i renesansa
Pojam humanizam, potiče od latinske reči humanitas, u značenju ljudskost ili čovečnost, te je to pak i jedno svojevrsno istorisjko razdoblje ali i pravac u umetnosti, književnosti, kulturi i uopšte u društvenom sistemu, veri i nauci.
Smatra se na dalje da je humanizam jedan posve etički stav i filozofsko učenje koje ima za cilj da pojača i da naglasi vrednost čoveka kao ljudskog bića, njegova zalaganja i ciljeve da se poboljša i da se popravi, kako u individualnom tako i u kolektivnom smislu i aspektu.
Humanizam smatra da čovek popravlja svoje greške svesno, te uz upotrebu razuma i sposobnosti racionalnog i trezvenog razmišljanja i delovanja, a sve da bi se izbefgao uticaj tradicionalizma i nekih pogrešnih uverenja koja često zastupaju i brutalne stavove i postupke i preveliki uticaj autoriteta bez lične slobode i prava na mišljenja.
Sam je pojam humanizam, nastao je te 1808. godine, a od strane nemačkog reformatora i teologa Fridriha Nitamera, sa njegovom jasnom vizijom da se u tadašnje obrazovanje obavezno uvede ili reforma ili učenja, koja bi podrazumevala primenu starih antičkih humanističkih vrednosti Grčke i Rima.
Kako je međutim sam teolog Fridrih Nitamer bio pristalica luteranstva odnosno sledbenik reformi i samog pokreta Martina Lutera Kinga, od XX veka je uvedeno takozvano sekularno anglofono humanitarno pravo, te su danas humanisti pre svega opredeljeni na jedan „neteistični“ stav, i nemaju neke prevelike veze sa crkvom niti sa njenim reformatorima.
Naime, danas humanizam podrazumeva da se do shvatanja sveta i rezultata dolazi preko nauke ili učenja, te da je suština u ljudskom radu i zalaganju, i nije u otkrivanju nekih vrednosti i u postignućima na neke „duhovne i natprirodne načine“.
Pojam renesansa je poreklom od francuske reči renaissance u značenju preporod, promena, neko otkrovenje, i predstavlja najčešće po definiciji jedno kulturno i istorijsko vremensko razdoblje od 1350. godine, pa sve do perioda XVI veka.
U pomenutom je vremenskom razdoblju u renesansi, došlo do interesovanja za antičku umetnost i kulturu, te se posebno u Italiji ovaj termin upotrebljava da označi kulturno stanje društva u vreme srednjeg veka pa sve do takozvanog „novog doba“ (period koji označava vreme od Kolumbovog otkrivanja Amerike, 1492. godine, pa čak do vremena Oktobarske revolucije 1917. godine).
Renesansa i humanizam se kako je i poznato najčešće vezuju jedan uz drugi, a objašnjenje je pak i jednostavno i sasvim je logično – pojam humanizma se odnosio na haučni i duhovni elemenat pomenutog vremenskog perioda, a pojam renesansa na sveukupnu kulturu datog perioda.
U srednjem veku se pojam renesansa upotrebljavala kao pojam koji označava preteču takozvane „karolinške renesanse“(kao kulturni procvat u vreme vladavine dinastije Karolinga), dok se već u XIX veku upotreblčjava kao pojam koji označava jedno istorijsko razdoblje.
Pojam humanizma i renesanse u književnosti i najpoznatiji predstavnici i literarna dela
Kako je na početku teksta i razjašnjeno, humanizam je jedan svojevrsni filozofsko-naučni pokret koji je težio ka formiranju ličnosti na osnovu antičkih uzora, dok je u onom jednom vrlo i širem smislu reči, to pojam koji označava svojevrsnu obnovu klasične kulture kao takve.
Sam humanizam i renesansu je kao pokret u društvu ili i kao razdoblje u istoriji, uslovilo zaista tu mnogo činilaca, a pre svega postojanje i nakupljanje nezadovoljstva srednjim vekom, čija je baš i prava osnova i suština bila sama katolička crkva, kao institucija koja je imala ogroman utzicaj na sve društvene sfere i koja je kažnjavala svakoga ko je njen neistomišljenik.
Mada se danas smatra čak i da je humanizam jedan oblik renesanse, te da oni kao jedan vid pak i učenja i istorijskog perioda obuhvataju razdoblje od XIV do početka XVII veka, ipak je veoma značajno napomenuti da su počeci ove dve „skupine“, i proistekli iz potrebe da se čovek oslobodi uticaja i stega katoličanstva, i da se prikloni učenjima antičkih kultura i umetnosti, te da počne da se formira i da napreduje i društvo u celini, a sa svim svojim elementima, kakvi su u prvom redu nauka i kultura.
Kada je u pitanju dakle književnost u humanizmu i renesansi, može se sigurno reći da je njen začetnik Franc Petrarka, dok joj je svojevrsna „kolevka i mesto nastanka“ Italija, pa se kasnije to učenje i kultura proširila dalje po čitavoj Evropi, kada su ljudi imali potrebu da „u čoveku i nađu suštinu“, te su kako je već i napomenuto primeri i neki i uzori nalaženi u kulturi, umetnosti, nauci i generalno u životu antičkih naroda odnosno Grka i Rimljana.
Dakle, suština je da je tek u humanizmu, sam čovek „dospeo u središte pažnje“ i da su se tada ili napokon ljudi oslobodili nekih uverenja koja su im bila nametnuta, pa i koja su sva bila nužno ili duhovna ili već podređena veri u Boga, ali kroz prizmu uticaja katoličanstva, koje je ljudsku veru i sasvim „pokvarilo“ određenim svojim stigmatizovanjima i nametanjima pravila i normi, koje je bilo nužno poštovati.
Tada su počela da se javlaju i prva filozofska učenja, u kojima je sam čovek „središte i suština“, i da je njegova sreća u radu i življenju, a ne u stalnim odricanjima i teženju ka onom duhovnom, te je jedan „etički ideal“ postao čovek koji je slobodan, koji ima sva prava da radi i da razmišlja.
Tada su poznati pesnici Đovani Bokačo; Dante Aligijeri i Franc Petrarka, nalazili u svim svojim delima potrebu da se suprotstave srednjevekovnim verskim predubeđenjima i uverenjima vere i katoličanstva (a ugledajući se na drevne Rimljane i na njihovu umetnost i slobode izražavanja i delovanja), te se borili protiv jednog posve neprirodnog i takozvanog „monaškog“ pogleda na život, i počeli da veličaju „ličnost čoveka kao takvu“, te rugajući se preneseno zastarelim verskim uverenjima (najpoznatije je delo iz ovakve oblasti Danteova „Boženstvena komedija“).
U tadašnjoj Nemačkoj u XIV veku, bili su poznati humanisti takozvani „veliki koncili“, a njihove vođe su bili proslavljeni Erazmo Roterdamski (poznati holandski teolog, filozof i književnik), pa kao i Rajhlin i Filip Melanhton (nemački teolog i verski reformator), dok su poznati književnici u Nemačkoj bili Gete; Šiler; Rilke; Vilau; Lesing; Herder.
U vreme humanizma i renesanse je potisnuta i takozvana „sholastika“ (kao vid srednjevekovnog učenja u manastirima i u crkvenim školama), te je i uvedeno „laičko obrazovanje“, sam je latinski jezik postao popravljen prema nekim klasičnim uzorima, te je svakakao počela jedna pak uspešna reformacija protiv crkvenih dogmi u svakom smislu i aspektu društva.
Humanizam je sredinom XVII veka, pre svega u Nemačkoj, počeo da se „gubi i povlači“, i to pod uticajem realizma, kada su morali biti uvedeni socijalni i takozvani „interesi i rangovi“ staleža.
Pojam humanizma i renesanse u umetnosti – renesansno slikarstvo, vajarstvo i arhitektura
Smatra se da renesansno slikarstvo generalno nije moglo da bude inspirisano antičkim slikama, jer one nisu u dovoljnoj meri sačuvane, pa je inspiracija bila u onim drevnim Rimskim i Grčkim reljefima.
Tada su u XVI veku u Neronovoj palati u Rimu, bile objavljene stare vredne freske i reljefi, koje su danas veoma poznatim renesansnim umetnicima poslužile kao izvor inspiracije, te slike ovog vremenskog razdoblja ni svojevrsnog pravca, odlikuje „dubina“ odnosno treća dimenzija, kao i dominantno slikanje temperama, da bi se nekih 3-4 decenije kasnije počela da koristi tehnika slikanja uljanimm bojama (a koja je u Holandiji već uveliko bila primenjivana i poznata).
Dominantna je u slikarstvu bila takozvana „perspektiva“ i slikari su se trudili da slike predstave u tri dimenzije i da slikaju „u prostoru“, dok su neki umetnici radili sa bojama i njima su uspevali da dočaraju senke i svetlost (kao najpoznatiji renesansni slikar Leonardo da Vinči).
Kada je u pitanju vajarstvo, ono je doživelo procvat prvo među ostalim sferama umetnosti, jer su vajari i skulptori imali prilike da se ugledaju na antičke stubove i na stare skulpture, ali je prava i izvanredna promena nastala u doba renesanse kada je skulptura mogla da bude „samostojeća“, te je to i bila glavna razlika između helenističkih i rimskih skulptura i renesansnih.
Najpoznatiji renesansni umetnici su bili – u Firenci među slikarima – Fra Filipo Lipi; Mazačo; Sandro Botičeli; te i arhitekte – Filipo Bruneleski i Leon Batista Alberti.
U Rimu su bili poznati i brojni takozvani „svestrani umetnici“ – Mikelanđelo; Donatelo i Rafaelo (pre svega poznati kao slikari i vajari), a u Veneciji su bili cenjeni takozvani slikari „koloristi“ – Ticijan; Paolo Veroneze i Jakopo Robusti poznatiji kao Tintoreto.
Najpoznatiji nemački predstavnik humanizma i renesanse je bio Albreht Direr (slikar, grafičar i istoričar umetnosti), dok je u Flandriji poznat bio Jan van Ajk (predstavnik ranog holandskoh renesansnog slikarstva).
U Španiji je najpoznatiji umetnik u renesansi bio El Greko, koji je bio slikar, vajar i arhitekta.
