Definicija i poreklo pojma hiperinflacija
Prema definiciji je pojam hiperinflacije, kao jedne od formi inflacije, u ekonomiji i finansijama, pak stanje koje se odlikuje padom vrednosti novčane valute uz takozvani istovremeni galopirajući rast cena robe i usluga.
Dakle, suština je da je hiperinflacija nekontrolisana inflacija (koja je po definiciji rast opšteg ili širokog cenovnog nivoa), ali koji se procenat inflacija tačno smatra hiperinflacijom, ni danas nije sasvim jasno definisano i utvrđeno.
Pogledajmo za početak šta znači hiperinflacija u bankarstvu.
Pojam hiperinflacije u ekonomiji i bankarstvu i finansijama u globalu
Kao prva ozbiljnija i sveobuhvatna „studija o hiperinflaciji“, uzima se delo „Moderna dinamika hiperinflacije“ iz 1956. godine čiji je autor Filip Kagan, i po kojoj je hiperinflacija stanje u kome je inflacija na mesečnom nivou veća od 50% (mada se danas „lome koplja oko teorija da se stanje hiperinflacija može ozvaničiti i kada je mesečna stopa inflacije veća od čak 20% ili 30%), te je navedeno da su četri pouzdana znaka hiperinflacije sledeća:
Kada populacija nastoji da imovinu koju poseduje sačuva ili u formi strane valute ili pak u „ne-novčanoj formi“, dok sva sredstva u domaćoj valuti pokušava da potroši što pre jer prati trend porasta cena i strahuje da će da dođe do gubitka na vrednosti domaćeg novca i do opadanja kupovne sposobnosti, te se stvaraju rezerve;
Cene robe i usluga, mada su svakako izražene u domaćoj valuti, konvertuju se i proračunavaju prema onoj stranoj koja je stabilna, te se roba plaća u domaćem novcu, sa težnjom da se on što pre utroši da mu se ne dogodi još veća destabilizacija;
Inflacija umanjuje vrednost kupovine „na rate“, pa se sve češće dešava da ljudi kupuju sve na odloženo, na čekove, jer sa opadanjem vrednosti novčane valute, dolazi do pada svake sledeće rate;
Cenovni indeks za koji su vezane zarade, kamatne stope i cene robe i usluga, kao i kumulativna stopa inflacije, dostižu 100% vrednost u roku od najmanje tri godine.
Mada se hiperinflacija dešavala širom sveta, najdrastičniji primeri su bili u Nemačkoj 1926. godine (kada su cene duplo rasle na svakih 49 sati); u Grčkoj tokom nacističke okupacije od 1941. do 1944. godine (kada su se cene duplirale na svakih 28 sati); u Mađarskoj 1945. godine (kada su se cene povećavale dvostruko na svakih 15 sati), kao i u Saveznij Republici Jugoslaviji 1993./1994. godine (kada su se cene duplirale na svakih 16 sati).
Nema zemlje na svetu koja u nekom momentu nije bila pogođena hiperinflacijom koja je u suštini progresivno i nezaustavljivo rastenje cena i opadanje vrednosti novca, te se novac praktično vrlo jednostavno rečeno sasvim tj stoprocentno obezvređuje, a najčešće se dešava da se hiperinflacija javlja u vreme pred rat, da bi u ratnom periodu bila u takozvanoj „latentnoj fazi“, i po završetku rata doživela svoj puni kapacitet.
Inflacija, koja je osnova hiperinflacije tj ova druga je samo najteži oblik inflacije se žargonski naziva i „bolest privrede koja razara ekonomiju i finansije“, i ima tri osnovne forme – umerenu inflaciju; galopirajuću inflaciju i hiperinflaciju.
Dakle, najpre je pojam inflacije u suštini preveden kao „naduvavanje ili nadimanje“, te u privredi označava porast cena koja se meri takozvanom stopom inflacije, a pojam koji je posve suprotan inflaciji jeste deflacija, koja označava opšti pad cena i veoma je retka pojava u ekonomiji (te se i pamte samo slučajevi deflacije iz 1930. i 1989. godine), dok je opet jedan novi termin dezinflacija, definisan kao smanjivanje već pomenute stope inflacije.
Sa druge strane, pojmovi podele stepena inflacije su – umerena inflacija koja je postepeni i vrlo i umeren porast cena, koji na godišnjem nivou ne prelazi jednocifrenu stopu inflacije; dok je pak galopirajuća inflacija nagli i progresivni porast cena, koji na godišnjem nivou prevazilazi stopu inflacije koja se meri dvocifrenim ili trocifrenim vrednostima; te je hiperinflacija najveći stepen porasta cena koji je i vrlo težak za privredu, te se naziva „smrt za privredu i ekonomiju“, jer se tada stopa inflacije meri u milionima ili milijardama posto na godišnjem nivou.
Pojam hiperinflacije u medicinskoj terminologiji
Manje je poznata činjenica da je pojam hiperinflacije u privredi, u suštini potekao iz medicinskog stručnog žargona, kada se govori o hiperinflaciji plućnog parenhima, u smislu njegovog razaranja i povećanja vazdušnosti u plućima, te se menja funkcionalni pokazatelj disajne funkcije jer se alveolarne pregrade kidaju i vazduh u plućima ostaje zarobljen.
Stručni termin „air trapping“, koji predstavlja povećanu vazdušnost plića, jer vazduh koji je pak i udahnut, aktivnom radnjom koja se zove inspirijum, ne može zbog nekih bolesti ili patoloških stanja (kakve su pre svega hronična opstruktivna bolest pluća kod pušača; emfizem; astma; hronični bronhitis; karcinom pluća), ne može da bude pasivno izbačen u ekspirijumu i ostaje trajno zarobljen u plućima.
Hiperinflacija stoga i dovodi do poremećaja disajne funkcije, odnosno remeti razmenu gasova, smanjuje stepen oksigenisanosti krvi, i time remeti čitav organizam, jer nema dovoljne i vrlo neophodne snabdevenosti tkiva i vitalnih organa kiseonikom, te je jedna od posledica i smrt tkiva, ili pak infarkti i hipoksična stanja.
